Hjartestans

Plutseleg og uventa hjartestans som skjer utanfor sjukehus, rammar rundt 3000 menneske i Noreg kvart år. Cirka to av tre tilfelle skjer i eigen heim. Alle kan få hjartestans, men tilstanden finst hyppigare hos menn og hos eldre over 65 år.

Symptom på hjartestans

Når hjartet sluttar å slå, vil den det gjeld 

• miste medvitet raskt 
• slutte å puste eller puste unormalt 

Ved desse symptoma må du ringje 113 med ein gong. Fortel kvar pasienten er, og start med hjartekompresjonar fram til ambulansen kjem. 

Du treng ikkje leite etter puls før du startar med hjartekompresjonar, pulsen kan vere vanskeleg å kjenne. Det er nok at pasienten er medvitslaus (reagerer ikkje på tiltale eller stimulering) og har slutta å puste eller pustar unormalt.

​På staden 

Start med ein gong med hjartekompresjonar fram til ambulansen kjem. Hjartekompresjonar kan halde oppe ein viss blodsirkulasjon til hjernen. Det viktigaste er å halde oppe hjartekompresjonar utan pausar og dessutan varsle etter hjelp. Dersom de er fleire personar, kan ein gje 30 hjartekompresjonar avbrotne av to innblåsingar via munn-til-munn-metoden (30:2). 

Har du tilgang på hjartestartar, har du lov til å bruke han. Følg instruksjonane frå maskina. Du skal IKKJE stoppe med hjartekompresjonar for å leite etter hjartestartar. 

Når ambulansepersonalet kjem, kan dei starte avansert hjarte‐lunge-redning (HLR). Hjarteflimmer kan «sjokkast ut» med avlevering av straum frå hjartestartaren. 

For å sikre luftvegane betre puttar dei ofte eit røyr (ein tube) ned i luftrøyret. Hjartestans er ein alvorleg og ustabil situasjon, og ambulansepersonalet prøver å få i gang hjartet på staden. 

Hjerte- og lungeredning (HLR)

De første minuttene etter at en ulykke eller akutt sykdom inntreffer, er livsviktige. Det er lite som skal til for å redde liv, du må bare vite hva.

Illustration: Mostphotos

Slik bruker du en hjertestarter

En hjertestarter bør kobles til så raskt som mulig etter at man har begynt med hjerte- og lungeredning.

Illustration: Are Thunes Samsonsen

Behandling for hjartestans

I ambulansen 

Byrjar hjartet å slå igjen, køyrer ambulansen raskt til sjukehuset for vidare undersøkingar og behandling der.  I nokre tilfelle utfører dei hjarte-lunge-redning i ambulansen på veg til sjukehuset. Behandlinga vil så halde fram på sjukehuset. 

På sjukehuset 

På sjukehuset vil vidare behandling fokusere på å stabilisere pasienten, og raskt prøve å finne årsaka til hjartestansen. 

Den vanlegaste årsaka til hjartestans er tette eller tronge kransårer i hjartet. Det kan vere behov for rask opning av kransårer med ballongteknikk etter vellykka gjenoppliving. 

Andre utløysande årsaker til hjartestansen blir òg behandla, og pasienten blir følgd nøye av eigne hjartestans‐team. Pasienten vil bli overvaka og behandla på ei intensivavdeling etter å ha kome til sjukehuset. 

Den første kritiske tida 

Vellykka hjarte-lunge-redning vil seie at hjartet byrjar slå igjen. Avhengig av mellom anna tida i hjartestans vil nokre pasientar vakne opp med ein gong, medan andre blir verande medvitslause.

Pasientar som ikkje er vakne når dei kjem til sjukehuset, blir haldne sovande i narkose ved hjelp av medisinar, får pustehjelp av ein respirator og er kopla til mykje ulikt overvakingsutstyr. Denne fasen kan vere kritisk då fleire av organa til kroppen kan bli påverka av oksygenmangelen under hjartestansen. I dei første døgna er hovudfokuset å halde pasienten stabil og dessutan behandle eventuelle utløysande årsaker. 

For å avgrense omfanget av mogleg hjerneskade vil legane prøve å unngå høg kroppstemperatur. Kroppstemperaturen blir halden under nøye kontroll dei første 24–72 timane eller inntil pasienten er vaken. 

Etter det første døgnet i narkose med temperaturkontroll for å verne hjernen gjer legane dagleg vekkjeforsøk ved å stoppe tilførsel av anestesi og narkosemedisinar. Nokre pasientar vaknar opp i løpet av nokre timar, andre først etter fleire dagar. Dessverre vil ein del av pasientane aldri vakne til eit medvite liv ettersom oksygenmangel under hjartestansen har medført for stor hjerneskade. 

Nokre gonger er hjarte- eller lungefunksjonen så svekt at pasienten må vere i narkose og kopla til ein respirator over lengre tid. Ein eventuell skade på hjernen som følgje av hjartestans er i mange tilfelle svært vanskeleg å vurdere i akuttfasen før pasienten har vakna til. Legane ventar gjerne med undersøkingar som kan seie noko om prognosen til det har gått 72 timar etter hjartestansen.  

Om pasienten ikkje vaknar 

Dersom pasienten ikkje vaknar etter 72 timar, vil legane gjere ei samla overveging der dei vurderer prognosen til pasienten. Denne vurderinga består mellom anna av 

• sjukehistorie 
• klinisk undersøking 
• biletundersøkingar av hjernen 
• EEG 
• blodprøvar 

Korleis finne årsaka til hjartestans

Dersom det er nødvendig for behandlinga, vil legane utføre undersøkingar i akuttfasen for å finne årsaka til hjartestansen.   Andre undersøkingar og førebyggjande tiltak vil bli sette i gang så raskt som tilstanden til pasienten tillèt det. Døme på undersøkingar kan vere: 

Undersøking av kransårene til hjartet dersom dette ikkje er gjort akutt 

• MR av hjarte og hjerne 
• CT av hovedpulsåre, lunger og dessutan blodårer til lunger 
• Genetiske analysar 
• Ultralydundersøkingar av hjarte 

Mange vil etter kvart trenge rehabilitering og opptrening. Behovet for dette varierer mykje og må tilpassast individuelt. 

Mange pårørande opplever at pasientar som har overlevd ein hjartestans, verkar endra i vekene etter oppvakning. Mange har redusert korttidsminne.  Dette kan verke skremmande for både pasient og pårørande. For dei fleste rettar dette seg etter nokre veker eller månader. 

Årsaker til hjartestans

Rytmeforstyrringar 

Den vanlegaste årsaka til hjartestans er rytmeforstyrringar i samband med akutt hjarteinfarkt. Den elektriske aktiviteten i hjartet blir forstyrra. Dette gjer at det oppstår ei alvorleg form for hjarteflimmer i hovudkammeret i hjartet.  Hjartet vil nærast «vibrere» og mister heilt evna til å pumpe blod.  Dette er ei anna form for hjarteflimmer enn den meir uskuldige forma atrieflimmer. 

Hjartestans som følgje av alvorleg hjarteflimmer kan òg oppstå som følgje av skade på hjartet.  Det kan òg kome av tidlegare gjennomgått hjarteinfarkt eller som følgje av medfødd sjukdom som fører til forstyrringar i dei elektriske signala i hjartet. 

Andre årsaker til plutseleg død 

Ikkje alle plutselege dødsfall kjem primært av hjartesjukdom.  Andre årsaker til plutseleg død kan vere 

• pustestopp/oksygenmangel som kjem av lungesjukdom 
• hjerneslag 
• forstyrringar i saltbalansen i blodet 
• rusmiddel 
• skadar 
• forgiftingar 
• akutte blødingar 
• store blodproppar i lungene 

Prognose ved hjartestans

Døyelegheita ved hjartestans utanfor sjukehus er dessverre høg. Mykje fokus og forsking på systematisk behandling av hjartestans har likevel betra prognosen ein heil del. Dette gjeld særleg for dei som overlever til dei kjem på sjukehus. 

Ein studie frå Oslo universitetssykehus viste at over halvparten av hjartestanspasientar som overlever inn til sjukehus, er i live med god hjernefunksjon etter 6 månader sjølv om dei er medvitslause eller i koma ved innkomst. 

​Organdonasjon 

Enkelte pasientar vaknar aldri opp på grunn av permanent hjerneskade som følgje av surstoffmangel. Organdonasjon kan i slike situasjonar vere aktuelt dersom det er i tråd med det pasienten og pårørande ønskjer. 

Moglegheita for å bli organdonor vil bli diskutert med dei pårørande og er alltid frivillig. 

Finn næraste hjartestartar 

Sjekk kartet og finn næraste hjartestartar dersom nokon får plutseleg, uventa hjartestans. Finn næraste hjartestartar (113.no).