ዓመጽን ማህሰይትን

ዓመጽ ብዙሕ ዓይነት ተግባራት ከጠቓልል ይኽእል እዩ፣ ኣካላዊ፡ ጾታውን ስነ-ኣእምሮኣውን። ዓመጽን ማህሰይትን ኣብ ሓጺርን ነዊሕን ግዜ ጉድኣት ከስዕብ ይኽእል እዩ። ኩሉ ዓይነት ዓመጽን ማህሰይትን ዘይሕጋዊ እዩ።

ህጹጽ ሓገዝ ዘድልየሉ ሓደገኛ ዅነታት እንተጋጢሙ ናብ ፖሊስ ብ112 ደውል። 112

ንስኻ ወይ ካልኦት ኣብ ሓደገኛ ዅነታት ዲኹም ዘለኹም፧ ከምኡ እንተ ዀይኑ፡ ናብ ቁጽሪ ህጹጽ ሓገዝ ፖሊስ 112 ክትድውሉ ኣለኩም።

ዓመጽ እንታይ እዩ፧

ዓመጽ ኣካላዊ፡ ጾታውን ስነ-ኣእምሮኣውን ክኸውን ይኽእል። ብተወሳኺ ናይ ክንክን ሸለልትነት እውን ከም ሓደ ዓይነት ዓመጽ ይቑጸር።

ዓመጽ ኣብቲ ሰባት ብሓባር ዝዀኑሉ እተፈላለየ ዓይነት ኵነታት ከጋጥም ይኻል እዩ፦ ኣብ ገዛ: ኣብ ቤት ትምህርቲ: ኣብ ስራሕ: ኣብ ሪጋ ታክሲ ወይ ኣብ ደገ። ኣብ መንጎ ዘይፋለጡ ሰባት፡ ኣብ መንጎ ዝፋለጡ ሰባት ወይ ኣብ ናይ ስራሕ ቦታ ዓመጽ ክኽሰት ይኽእል።

ደቂ ተባዕትዮን ደቂ ኣንስትዮን ንዓመጽ ይቃልዑ እዮም፡ ኣብቲ ሓደ ሰብ ንዓመጽ ዝቃልዓሉ ዅነታት ግን ጾታዊ ፍልልይ ኣሎ። ደቂ ተባዕትዮ ካብ ጥቡቕ ዝምድና ወጻኢ ኣብ ዝህሉ ዅነታት፡ ካብ ደቂ ኣንስትዮ ንላዕሊ ንኣካላዊ ዓመጽ ይቃልዑ። ደቂ ኣንስትዮ ካብ ደቂ ተባዕትዮ ንላዕሊ ንኸቢድ ናይ መጻምድቲ ዓመጽን ጾታዊ ማህሰይትን ይቃልዓ።

ዓመጽ ኣብ ዝኾነ እዋን ህይወትና ከጋጥመና ይኽእል እዩ። እቶም ብንእስነቶም ንዓመጽ ዝቃልዑ ሰባት፡ ምስ ዓበዩ እውን ንዓመጽ ዝያዳ ይቃልዑ (መብዛሕትኡ ግዜ ዳግማይ ግዳይነት ይበሃል)። ውሑድ ዘይብሃል ቁጽሪ ዘለዎም ኣረጋውያን እውን ንዓመጽ ይቃልዑ እዮም፣ ኣብ ልዕሊ ኣረጋውያን ዝፍጸም ዓመጽ ድማ መብዛሕትኡ ግዜ ብናይ ቀረባ ሰቦም እዩ ዝፍጸም።

ጠንቂ ዓመጽን ማህሰይትን እተሓላለኸ እኳ እንተ ዀነ፡ ትሑት ቍጠባ፡ በዳሂ ኩነታት መነባብሮ፡ ንጥፈታት ዝዓግት ሕማም ከምኡውን ጸገማት ምጥቃም ሓሽሽ ነቲ ሓደጋ ከም ዝውስኽ ክገብሮ ይኽእል እዩ።

ብቤተሰብ ዝፍጸም ዓመጽ

ኣብ መንጎ ኣባላት ስድራቤት፡ መጻምድቲ ወይ ካልኦት ናይ ቀረባ ኣዝማድ ዝፍጸም ዓመጽ፡ ብቤተሰብ ዝፍጸም ዓመጽ ይበሃል። ብቤተሰብ ዝፍጸም ዓመጽ ኣዝዩ ኸቢድ ክኸውን ይኽእል እዩ፣ ምኽንያቱ እቲ በዳሊ ኣብ ህይወት እቲ ግዳይ ኣገዳሲ ሰብ እዩ። ካብቲ ዓመጽ ንምህዳም እውን ዝያዳ ከቢድ ክኸውን ይኽእል እዩ። ብቤተሰብ ዝፍጸም ዓመጽ፡ መብዛሕትኡ ግዜ እቲ ግዳይ ኣብ ገዛእ ቤቱ ውሕስነት ኣይረክብን ማለት እዩ።

ብዛዕባ ብቤተሰብ ዝፍጸም ዓመጽን ኣበይ ሓገዝ ክትረክብ ከም እትኽእልን ዝያዳ ኣንብብ (dinutvei.no)

ኣካላዊ ዓመጽ

ኣካላዊ ዓመጽ ማለት ንኻልእ ሰብ ንምጉዳእ ወይ ንምቁጽጻር ኣካላዊ ሓይሊ ምጥቃም እዩ። ንሱ ድማ ጕስጢ፡ ብእግሪ ምቕላዕ፡ ብኽሳድ ምሕናቕ፡ ናብቲ ሰብ ነገራት ምድርባይ፡ ነቲ ካልእ ሰብ ብሽጋራ ምንዳድ ወይ ካልእ ብርክት ዝበሉ ተግባራት ክኸውን ይኽእል። ንሓደ ሰብ ብብረት/ኣጽዋር ምፍርራሕ እውን ከም ተግባር ኣካላዊ ዓመጽ ክርአ ይከኣል እዩ።

ኣብ ኣተዓባብያ ኣካላዊ መቕጻዕቲ ምጥቃም ኣብ ኖርወይ ክልኩል ኮይኑ፡ ኣብ ልዕሊ ህጻናት ከም ዝፍጸም ዓይነት ኣካላዊ ዓመጽ ድማ ይቑጸር።

ጾታዊ ዓመጽ

ጾታዊ ዓመጽ ማለት ኩሉ ዓይነት ምግዳድ ናብ ጾታዊ ተግባራት እዩ። እዚ ድማ ምግሳስ/ምዕማጽ፡ ማለት ንሓደ ሰብ ጾታዊ ርክብ ክገብር ምግዳድ ከምኡውን ካልእ ዓይነት ጾታዊ ዓመጽ ወይ ግህሰት፡ ንኣብነት ጾታዊ ምትንኻፍ የጠቓልል። ምግሳስ ኰነ ካልእ ጾታዊ ዓመጽ ኣብ እተፈላለየ ዝምድናታት፡ እንተላይ ኣብ መጻምድቲ ከጋጥም ይኽእል እዩ።

ማህሰይቲ ህጻናት ከም ጾታዊ ዓመጽ ንክቑጸር ግድን ምግዳድ ዘጠቓልል ክኸውን ኣየድልዮን እዩ። ሓደ ዓቢ ሰብ ነቲ ብዕድመ ዝረኽቦ ባህርያዊ ሓይሊ ተጠቒሙ ምስ ቆልዓ ጾታዊ ርክብ ክገብር ከሎ፡ ጾታዊ ዓመጽ እዩ ዝፍጽም። ብዘይካዚ፡ ቈልዑ ንኻልኦት ቈልዑ ኽሃስዩ ይኽእሉ እዮም።

ዲጂታላዊ ጾታዊ ማህሰይቲ፡ ንኣብነት ናይ ሓደ ሰብ ዕርቃን ስእሊ ብዘይ ፍቓዱ ንኻልእ ሰብ ምልኣኽ፡ ሓደ ዓይነት ጾታዊ ዓመጽ እዩ።

ዝያዳ ኣንብብ፦ Dinutvei.no

ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ

ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ ብዙሕ መልክዕ ክሕዝ ዝኽእልን ብቓላት ንምግላጹ ኣጸጋሚ ክኸውን ዝኽእልን እዩ። ምቁጽጻር፡ ምትላልን ቀጻሊ ነቐፌታን ገለ ልሙዳት ባህርያት እዮም። ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ መብዛሕትኡ ግዜ ብቐጻሊ ዘጋጥም እዩ፣ ሓደ ሰብ ነቲ ኻልእ ሰብ ዋጋ ዘይብሉ ወይ ኣብ ሓደጋ ዘሎ ኰይኑ ከም ዝስምዖ ዝገብሮ።

ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ መብዛሕትኡ ግዜ ኣብ ጥቡቕ ዝምድናታት ከም ዘጋጥም ይቑጸር፡ ንኣብነት ወለዲ ኣብ ልዕሊ ቆልዑ ዝፍጽምዎ ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ፡ ወይ ሰብ ሓዳር ኣብ ልዕሊ መጻምድቶም ዝፍጽምዎ ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ። መብዛሕትኡ ግዜ ብዛዕባ እቲ ብቤተሰብ ዝፍጸም ስነ ኣምሮኣዊ ዓመጽ ንዛረብ እኳ እንተ ዀንና፡ ምድንዳን/ምድሃል ከም ሓደ ዓይነት ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽ እውን ክረአ ይከኣል እዩ።

ብዛዕባ ስነ-ኣእምሮኣዊ ዓመጽን ኣበይ ሓገዝ ክትረክብ ከም እትኽእልን ዝያዳ ኣንብብ (dinutvei.no)

ናይ ክንክን ሸለልትነት

ናይ ክንክን ሸለልትነት ማለት ሓደ ሰብ ዘድልዮ መሰረታዊ ነገራት ዘይምምላእ ማለት እዩ። እዚ ዓይነት ጸገም፡ ሓደ ሰብ ኣብ ልዕሊ ካልእ ሰብ ሓላፍነት ኣብ ዘለዎ ዝምድናታት ዘጋጥም ዓይነት ዓመጽ እዩ - ንኣብነት ወለዲ ንቘልዑ ክንክን ክገብሩ ሓላፍነት ኣለዎም፣ ዓበይቲ ውሉዳት ድማ ንኣረጋውያን ወለዶም ክንክን ክገብሩ ሓላፍነት ክህልዎም ይኽእል፣ ወይ ድማ ሓደ ትካል ንሓደ ስንክልና ዘለዎ ሰብ ክንክን ክገብረሉ ሓላፍነት ክህልዎ ይኽእል።

ሓደ ሰብ ዘድልዮ መሰረታዊ ነገራት ዝብሃል፡ ኣካላዊ (ንኣብነት ኣድላዪ ዝዀነ መግቢ፡ ጽሩይ ክዳን፡ ኣካላዊ ድሕንነት ወይ መድሃኒት) ወይ ስነ-ኣእምሮኣዊ ክኸውን ይኽእል እዩ።

ኣሉታዊ ማሕበራዊ ምቁጽጻር

እተፈላለየ ዓይነታት ኢድ ኣእታውነት ወይ ኣሉታዊ ማሕበራዊ ምቁጽጻር ከም ዓመጽን ምፍርራሕን ምግዳድን ክረአ ይኽእል እዩ። እዚ ድማ ውልቀ ሰባት ምስ ስርዓታት ስድራቤት ወይ ጉጅለ ተሰማሚዖም ንኽነብሩ ንምግባር ክውዕል ይኽእል፣ ንኣብነት፡ ክብሪ ስድራቤት ንምሕላው ዝፍጸም ዓመጽ፣ ናይ ኣስገዳድ መርዓ፣ ምኽንሻብ።

ብዛዕባ ኣሉታዊ ማሕበራዊ ምቁጽጻርን ኣበይ ሓገዝ ክትረክብ ከም እትኽእልን ዝያዳ ኣንብብ (dinutvei.no)

ዓመጽ ንጥዕና ብኸመይ ይጸልዎ፧

ዓመጽ ንጥዕና ናይቲ ግዳይ ብብዙሕ እተፈላለየ መገዲ ክጐድኦ ይኽእል እዩ። ኩሎም ግዳያት ዓመጽ ናይ ጥዕና ጸገም የጋጥሞም ማለት ግና ኣይኰነን፣ ከመይሲ ብዙሓት ነቲ ዅነታት ጽቡቕ ጌሮም ይጻወርዎ እዮም። ይኹን እምበር፡ ዓመጽ ንሓያሎ ኣካላውን ስነ ኣእምሮኣውን ጸገማት ጥዕና ብዝያዳ ኸቃልዕ ይኽእል እዩ።

ዓመጽን ኣካላዊ ጥዕናን

ቀጥታዊ ሳዕቤን ዓመጽ ኣካላዊ መጉዳእቲ፡ ንኣብነት ምስባር መሰንገለ፡ በሰላ፡ ቁስሊ ወይ ውሽጣዊ መጉዳእቲ ክኸውን ይኽእል።

ኣብዚ ቀረባ እዋን፡ ኣብ መንጎ ንኣካላዊ ዓመጽ እተቓላዕካ ምዃንን ጥዕናን ምትእስሳር ከም ዘሎ ብዝያዳ ክፍለጥ ተኻኢሉ እዩ። ከም ሕማም ርእሲ፡ ቃንዛ ከብዲ፡ ከብዲ ዕግርግር ምባል፡ ጽርውርው ምባል፡ ቃንዛ ጭዋዳታት ዝኣመሰለ ልሙድ ጸገማት ጥዕና፡ ካብቶም ዓመጽ ዘየጋጠሞም ሰባት ንላዕሊ ኣብ ግዳያት ዓመጽ ዝያዳ ይርአ። ከም ሕማም ሽኮርን ሕማም ልብን ስርዓተ ደምን መንሽሮን ዝኣመሰሉ ከበድቲ ኣካላዊ ሕማማት እውን ኣብ ግዳያት ዓመጽ ዝያዳ ይረኣዩ። ስለዚ፡ ዓመጽ ንጥዕና ብኣዝዩ ሰፊሕን ኩለ መዳያውን መገዲ ክጸልዎ ይኽእል እዩ።

እቶም ኣብ ግዜ ንእስነቶምን ምስ ዓበዩን ንዓመጽ እተቓልዑ ሰባት ካብቶም ኣብ ግዜ ንእስነት ወይ ምስ ዓበዩ ጥራይ ንዓመጽ ብዝያዳ ጸገም ጥዕና ናይ ምምዕባል ሓደጋኦም ዝለዓለ እዩ። ግዳይ ብዙሕ እተፈላለየ ዓይነት ዓመጽ ምዃን እውን ብዝያዳ ንናይ ጥዕና ጸገማት ከቃልዕ ይኽእል እዩ።

ዓመጽን ጥዕና ኣእምሮን

ኣብቶም ንዓመጽ ዝተቓልዑ ሰባት ብዝያዳ ንጭንቀትን ንሕዱር ጭንቀትን ክቃልዑ ይኽእሉ እዮም። ንነዊሕ እዋን ዝጸንሕን ከቢድን ዓመጽ፡ ንኣብነት ምስ ኣዝዩ ዓማጽን ተቖጻጻሪን ወላዲ ምዕባይ፡ እተሓላለኸ ስነ-ኣእምሮኣዊ ጉድኣት ከስዕብ ይኽእል። ግዳያት ዓመጽ፡ ኣልኮላዊ መስተን ካልእ ዕጸ ፋርስን ብዘይግቡእ ናይ ምጥቃም ኣጋጣሚኦም እውን ይውስኽ እዩ። ኣብ መንጎ ዓመጽን ንርእስኻ ክትጐድእ ምፍታንን፡ ንኣብነት ፈተነ ነብሰ ቅትለት፡ ጽኑዕ ምትእስሳር ኣሎ።

ዓመጽን ማህሰይትን፡ ምልክታት ድሕሪ ዜሰንብድ ፍጻመ ዜጋጥም ክቱር ጭንቀት (PTSD). ከስዕብ ይኽእል። ገለ ኣብነታት ናይዚ ምልክታት፡ ሕማቕ ተዘክሮታት ምህላው፡ ነቲ ዓመጽ ዘዘኻኽረካ ኩነታት ከተወግድ ምፍታን፡ ኣሉታዊ ሓሳብን ጭንቀትን ምሕዳር ክኸውን ይኽእል እዩ።