Riŋŋgu 113 jus la hiehte iesjsårmmimvádán
Jus jáhká hiehte vádá l soames ietjas vahágahtá jali sårmmi de galga agev riŋŋgut 113.
Sij gudi 113:an barggi li hárjjánam dákkir dilijn viehkedit. Sij máhtti aj árvustallat man duodalasj dille l, váj i dárbaha iesj dav dahkat.
Ájnas la dån riŋŋgu vájku sån gen birra l sáhka ij sidá dån galga riŋŋgut. Tjielggi dån riŋŋgu danen gå dån i sidá sån galggá jábmet. Ale maná åvddål viehkke l jåvsådam.
Riŋŋgu 113
Jus la iesjsårmmim hiehtedilen, riŋŋgu 113 dalága. Riŋŋgu farra akti ilá ålov gå akti ilá binná.
Gåktu máhtá ájttsat nágin ájádallá ietjas sårmmit?
Álu li moadda sivá gå nágin oadtju ájádusájt jali gæhttjal ietjas sårmmit. Náginijda li iesjsårmmimájádusá tjanádum hiehtedilláj jali depressijva dáhpádussaj, iehtjádijda la guhkesájggásasj ja máhttse gássjelisvuohtan.
Massta måråsta?
Ihkap sån gen badjel juorrula la gevvam låsså iellemdilláj? Váseda gus sån la ietjá láhkáj ulmutjahttegoahtám?
Ihkap dujna l sivva måråstit jus sån gen badjel juorrula:
- gæssát ierit sosiála aktijvuodajs ja la ålov aktu
- ienep asjmen ja juolodis la, ja ij rat másja sjávot tjåhkkåhit
- juhká ienep alkohåvlåv jali adná ienep gárevselgajt gå dábálattjat
- báktjan rubbmelattjat jali psykalattjat
- håjen ja låsså dilen la, ja la guhkijt juo læhkám håjen
- massám la doajvov boahtteájggáj
- javllá ij la desti ávkken viessot
- sáhkat sån la noaden ja árvodis
- berus ienebut jábmemis gå dábálattjat
- snivva gehtjat ruhtadilev degu dáhkádusájt, testamentav jali luojkadum rudájt
Majt dagá jus jáhká avtanik li iesjsårmmimájádusá?
Iellema nalluj li ålos gudi ájádalli ietjasa sårmmit. Muhtemijda li dakkir ájádusá jut ij lijssi viessot navti gåktu sujna la, iehtjádijda li konkriehta ájádusá ietjas sårmmit. Jus ájádusá sjaddi ilá låssåda ja ilá ållo sajev válldi de la ájnas viehkev åhtsåt.
Duosta berustit!
Sån gut sihtá ietjas sårmmit ihkap dåbddå gájkka l tjanádum, ja ahte e gávnnu tjoavddusa gåktu dav rievddadit. Gå náginin la nav låssåt, de muhttijn måråsti sij li iehtjádijda noaden. Danen moaddása e ietjas ájádusájt juogada avtanik.
Jus dåbdå náginav gænna jáhká l dákkir dille, de la ájnas ahte duosta berustit ja gæhttjala ságastit dan birra.
Gatjáda njuolgga
Gæhttjala tjielggasit gatjádit váni lájttalimes jali duobbmimis. Vuoseda ahte berusta ja måråsta, ale balá javllamis juoga l boasstot, ja gæhttjala gulldalit ienebut gå sáhkadit.
Gulldala ja liege rabás
Gulldalit, duosstat sáhkadit ja doarjjot máhttá suoddjit. Gå iehtjáda gulli ja vuojnni de ihkap hekkav gádju.
Åtså dárbov jus dárbaha
Gæhttjala dádjadit man hieden dille l. Dat mierret gesi galga riŋŋgut.
Návti sáhkada iesjsårmmimájádusáj birra
Lisj dávk låssåt iesjsårmmimájádusáj birra gatjádit. Moaddása balli jus iesjsårmmimájádusáj birra gatjádi de ihkap iesjsårmmim vádá lassán. Navti ij la. Dálla ælla miján makkirak diedo ahte la várálasj iesjsårmmimájádusáj birra sáhkadit, jali ahte dat nanni iesjsårmmim ájádusáv.
Oajvvadusá majt máhtá javllat
Jus nágina badjel måråsta, javla dav sunji tjielgas ja konkriehta láhkáj. Dála li nágin oajvvadusá gåktu máhtá njuolgga gatjádit:
- Dån javla dån la gallánam juohkka diŋgas. La gus navti ahte ájádalá ietjat sårmmit?
- Måråstav duv badjel, vuojnnet dujna l låssåt. La gus nav vájvve ahte ájádalá ietjat sårmmit?
- Ájádalá gus muhttijn ietjat sårmmit?
Javlav dáv danen gå berustav - li gus dujna ájádusá ietjat sårmmit?
Vivat selvmordsforebygging la dahkam åhpadimfilmav «Spørre om selvmord».
Filmma duv åhpat gåktu máhtá iesjsårmmimájádusájt ájttsat, gatjádit iesjsårmmima birra ja viehkedit soabmásav viehkev ánodit.
Gehtja filmav ieŋŋils ja nuorttasáme tevstajn dáppe.
Majt dagá jus soames subtsas sån ájádallá ietjas sårmmit?
Válde iesjsårmmima ájádusájt duodaj
Jus nágin dunji subtsas ájádallá ietjas sårmmit, de galga duodaj válldet. Ájnnasamos majt máhtá dahkat la liehket dåppe suv siegen, gulldalit, huksat ja viehkedit riekta viehkev gávnnat.
Gulldala ja liege rabás
Gulldalit la ájnnasamos majt máhtá dahkat. Gå nágin vállji dáv dunji subtsastit, merkaj sån dunji luohtet, vájku dávk la vájvve gulldalit. Dibde suv giehttot ietjas ájádusájt váni ilá boarkkimis.
Liege dåppe ja doarjo
Sån guhti dájt ájádusájt dujna juogat, la viek låsså dilen. Sån guhti ájádallá ietjas sårmmit la álu aktu ja vájllu doajvov. Danen la ájnas dån i duobbmi, ájnas la gierddis, huvso ja doarjo.
Vuoseda dån dádjada
Javla dån dádjada suv dille l låssåt ja bávtjas, valla ahte ietjas sårmmit ij la tjoavdos.
Åtså viehkev
Måvtåstuhte suv almma viehkev åhtsåt, ja viehkeda dåjmalattjat dákkir viehkev gávnatjit.
Sij gudi li hiehtedilen álu e nagá viehkev åhtsåt, jali e diede gæssta galggi viehkev ánodit. Fála vuolgget maŋen vuostasj tijmmaj, jali ævtoda nágin ietjes máhttá tjuovvot fáron. Gæhttjala dádjadit man hieden dille l. Válde aktijvuodav dálkudiddjeváktaj jali stuovesdálkudiddjijn rádij ja bagádallama diehti jus i ållu diede majt dahkat.
Lisj dávk låssåt viehkedit suv gut ájádallá ietjas sårmmit jali psykalattjat rahtjá. Danen la ájnas ahte ietjat várajda váldá, ja lagámusájt ja varresvuodasuorgev diededa.
Gesi galga riŋŋgut jus viehkev dárbaha?
Riŋŋgu 113 jus la hiehte iesjsårmmimvádán
Jus la vádá sån ietjas vahágahttá jali sårmmi de galga riŋŋgut 113.
Hiehteåssudahka duv viehket dákkir dilen, ja sij máhtti aj viehkedit gávnadit man alvos dille duodaj la.
Gå la hiehte iesjsårmmimvádá de bierri riŋŋgut 113 vájku sån gen birra l sáhka ij sidá dån galga riŋŋgut. Tjielggi dån riŋŋgu danen gå dån i sidá sån galggá jábmet, ja ale guode suv åvddål hiehteåssudagá viehkediddje jåvsådi.
Hiehtedile, valla gå ij la hæggavádá
Válde aktijvuodav stuovesdálkudiddjijn
Álu galga vuostatjin stuovesdálkudiddjáj riŋŋgut. Stuovesdálkudiddje máhttá vaddet rádijt ja diedojt duon dán viehkkefálaldagá ja giehtadallama birra suohkanin ja máhttá vuosedimev sáddit psykolåvggåj jali sierratjiehppevarresvuodadievnastussaj jus la dasi dárbbo.
Riŋŋgu bájkálasj dálkudiddjeváktaj 116 117
Gå illa hæggabielen, valla sæmmi bále i asta vuorddet desik duv stuovesdálkudiddje bargguj boahtá idedis, riŋŋgu bájkálasj dálkudiddjeváktaj telefåvnån 116 117. Dálkudiddjevákta la rabás birra jánndurav.
Dálkudiddjevákta aj diehtá makkir ietjá guoskavasj dievnastusá suohkanin máhtti duv viehkedit.
Viehkkefálaldahka suohkanijn
Moadda varresvuodadievnastusá suohkanin máhtti bagádallat ja rádijt vaddet jus måråsta nágin gev dåbdå ihkap ájggu ietjas hekkav hiejtedit. Máhtá válldet aktijvuodav dáj
- skåvllåvarresvuodadievnastus ja nuoraj varresvuodastasjåvnnå
- suohkana psykalasj varresvuohta- ja gárevselgajdievnastus, daj gaskan psykolåvggå
- jåhtelis psykalasj varresvuohtaviehkke
- dievnastusá sijdan/huksodievnastusá
- Psykososiála hiehtejuogos
Suohkana næhttabielijn gávna gåktu jåksåt dájda dievnastusájda.
Ietjá luohtádusulmutja
Iehtjádijda ihkap la álkkep vuostasj lávkev viehke guovlluj lávkkit ságastallama baktu báhpajn, imámajn jali iehtjádijn gesi luohtet.