Fálaldat lagaš olbmuide geain lea demeansa

Dan rájes go demeansa vuosttaš dávdamearkkat fuomášuvvojit ja dassážii go olmmoš šaddá áibbas sorjavaš earáid fuolahusas ja veahkis, de sáhttet mannat máŋga jagi. Máŋgasat leat danin guhká oapmahažžan. 

Rabasvuohta ja diehtu dili birra sáhttá leat mielde lasiheame gierdavašvuođa oapmahaččaide, earret eará birrasa doarjaga bokte. Ávžžuhit váldit vuostá dieđuid, rávvagiid ja doarjaga - go leat gearggus dasa. 

Oapmehažžan sutnje geas lea demeansa

Go lea oapmahaš sutnje geas lea demeansa, leat iešguđetlágán vásáhusat dan ektui ja sáhttá leat gáibideaddjin máŋgasii. Dáppe gávnnat dieđuid mo lea leat oapmahažžan ja geainna sáhttá váldit oktavuođa oažžun dihte bagadallama ja veahki.

Illustrašuvdna: Mostphotos/ Arne Trautmann

Oahpahus ja bagadallan oapmahaččaide 

Ollu suohkanat/gielddat leat ráhkadan máŋga oahppo- ja bagadallanfálaldaga oapmahaččaide, mat dávjá fállojuvvojit sihke sidjiide geat leat árrat mannolagas ja geain lea unnit gáibideaddji dilli, ja sidjiide geain lea erenoamáš lossa fuolahusbargu. Oktasaš fálaldagain lea ahte dat galget addit oapmahaččaide máhtu hálddašit dili ja ollašuhttit oapmahačča rolla nu mo ieža háliidit. Dalle sáhttá leat ávkkálaš háhkat máhtu ovdamearkka dihte iešguđetlágan demeansadávddaid, dávdamearkkaid, čađaheami, dikšuma ja fállojuvvon bálvalusaid birra. 

Oapmahaččaid skuvllat ja ságastallanjoavkkut 

Oapmahaččaidskuvla lea kursamálle mas leat fágalaš logaldallamat ja joavkoságastallamat. oapmahažžan oaččut dieđuid ja doarjaga dustet daid praktihkalaš ja dovddolaš hástalusaid mat bohtet go fuolahat olbmo geas lea demeansa. Lassin dieđuide ja ámmátolbmuid fágalaš rávvagiid sáhttá leat buorre deaivvadit eará oapmahaččaiguin ja gaskkustit vásáhusaid. 

Ságastallanjoavkkut leat olbmuide geat leat váttis eallindilis vai besset gávdnat doarjaga guđet guoimmisteaset ja oažžut veahki gávdnat čovdosiid birget árgabeaivvis. Fágaolmmoš jođiha Ságastallanjoavkku. 

Eanaš suohkanat/gielddat fállet juogo iežaset dahje suohkan gaskasaš oapmahašskuvllaid, ja muhtin suohkaniin/gielddain leat maid ságastallanjoavkkut. Dávjá sáhttá leat ovdamunni mannat oapmahašskuvlii árrat mannolagas. Ii leat dábálaš ahte suohkanat/gielddat gáibidit ahte dus galgá leat erenoamáš lossa fuolahusbarggu ovdal beasat oassálastit. Dieđut oapmahaččaid skuvllaid ja ságastallanjoavkkuid birra, mat gusket demeanssa olbmuid oapmahaččaide, gávnnat gielddaid/suohkaniid neahttasiidduin dahje go válddát oktavuođa suohkaniin. Muhtin sajiin fállá spesialistadearvvašvuođabálvalus maid oapmahašskuvllaid dihto joavkkuide. 

Kursafálaldat nuorat oapmahaččaide geain lea demeansa 

Oahppofálaldagaid lassin suohkaniin/gielddain gávdnojit nationála kursafálaldagat mat leat dárkkuhuvvon mánáide ja nuorra oapmahaččaide ja nuorat olbmuide geain lea demeansa. Dát oahput lágiduvvojit riikkadásis dahje guvllolaččat. 

Birgejumi deaivvadanbáiki  

Birgema deaivvadanbáiki riikkaviidosaš kursafálaldat gos olbmot geat leat ožžon demeanssa ovdal 65 jagi oassálastet ovttas guimmiin dahje lagaš oapmahaččain. Kursa ásahuvvo guovtte-golmma beaivái idjademiin ja lágiduvvo guovlluid mielde. 

Asttat leat nuorran 

Asta leat nuorra lea riikaviidosaš vahkkoloahppakursa nuoraide gaskal 18-30 jagi geain lea váhnen geas lea demeansa. Lágiduvvojit guokte kurssa jahkái, mat álget bearjadateahkeda ja nohket beaiveborranbottuin lávvardaga. Buot golut mátkái ja idjadeapmái gokčojuvvojit. Doppe leat maiddái dieđut demeanssa birra mat leat oaivvilduvvon nuorra oapmahaččaide. 

Gii mu oaidná? Geasseleaira mánáide 

Geasseleairrat leat riikkaviidosaš fálaldat mánáide, gosa vuollel 18-jahkásaš mánát oassálastet ovttas dearvvaš vánhemiin dahje eará fuolaheaddjin. 

Sin neahttasiiddus leat maid dieđut demeanssa birra mii lea oaivvilduvvon vuolleahkásaš mánáide oapmahažžan. 

Eará doarjja oapmahaččaide 

Buot suohkaniin lea geatnegasvuohta fállat iešguđetlágan doaibmabijuid olbmuide geain lea erenoamáš lossat fuolahusbargu (på norsk). Gielddain fertejit leat fálaldagat ee.

• hárjehallan ja bagadallan
• veahkkedoaibmabijut
• fuolahusdoarjja 

Vaikko gieldda/suohkana geatnegasvuohta fállat doarjaga guoská oapmahaččaide geain lea «erenoamáš lossat fuolahusbargu», de máŋggat gielddat/suohkanat fállet maiddái iešguđetlágan doarjaga oapmahaččaide geain leat geahppaset fuolahusbarggut. Dát sáhttá leat veahkkin oapmahaččaide gierdat dili ja maŋidit dearvvasvuođa- ja fuolahusbálvalusaid dárbbu dassážii go olmmoš geas lea demeansa leat eambbo buohcagoahtán. 

Dálá veahkkedoaibmabijut maid sáhttá addit lagamuččaide leat:

• vuoiŋŋastanáigodat fuolahusvisttis
• molsašuddi vuoiŋŋastanáigodat, mas demeansa lea ovdamearkka dihte  buhcciidruovttus guokte vahku ja ruovttus njeallje vahku
• veahkki iežas ruovttus  
• beaivedoaibma fálaldagat dahje sullasaš fálaldagat eahkedis, ihkku dahje vahkkoloahpaid
• doarjjaolmmoš 

E-oahppokursa dutnje gii leat oapmahaš 

Oapmahašdoarjja - demeansa lea e-oahppankursa ja fysalaš gihppagaš, mii addá dieđuid, rávvagiid ja doarjaga demeansa olbmuid oapmahaččaide. Ulbmiljoavku lea dutnje gii leat ollesolmmoš ja boarrásat, nu go 

• beallelaš
• guoibmi
• ovttasássi
• rávis mánát 

E-oahpahuskurssas leat guhtta oasi, ja gihppagis leat guhtta sullasaš kapihttala. 

 Oahpu fáttát leat ee:

• demeansa
• oapmahačča rolla
• vuoigatvuođat ja fálaldagat oapmahaččaide
• demeanssa doaibma- ja silolaš dávdamearkkat
• árgabeaivi
• Mii lea dehálaš dutnje? 

Go galggat váldit e-oahpahuskurssa, de fertet logget sisa ID-porttain. 

Gos sáhtán oažžut eanet dieđuid? 

Jus leat jurddašan makkár fálaldagat gávdnojit du gielddas/suohkanis de sáhtát mannat gieldda/suohkana neahttasiidduide, riŋget gieldda bálvaluskantuvrii dahje sullasaš dahje jearrat fástadoaktáris. 

Gávdnojit maid organisašuvnnat mat addet rávvagiid ja doarjaga olbmuide geain lea demeansa ja sin oapmahaččaide. Sáhtát ovdamearkka dihte váldit oktavuođa Demeansalinjái (telefovdna 23 12 00 40).