Kortvaksen

Kva vil det seie å vere kortvaksen?

Omtrent tre prosent av befolkninga blir rekna som kortvaksne. Dei aller fleste er friske. Nokre tilfelle av å bli kortvaksen skriv seg frå sjeldne tilstandar.  

Grensa for å vere kortvaksen er ulik for kvinner og menn. I Norge reknast du som kortvaksen dersom du er  

• kvinne med ei kroppshøgde på 155 cm eller lågare   
• mann med ei kroppshøgde på 168 cm eller lågare  

For barn går grensa ved nedste kurve på høgdeskjemaet (under 3-persentilen).  

Grunnlaget for kor høge vi blir, ligg i arveanlegga (gena) våre. Riktig næring er også ein viktig føresetnad for vekst. I tillegg blir veksten styrt av stoffskiftet i kroppen (metabolisme) og hormon. Psykiske forhold påverkar også veksten. Dersom ein av desse faktorane blir påverka, kan dette føre til endra vekst. 

Årsaker til å bli kortvaksen

Familiær årsak til å vere kortvaksen  

Dette er den vanlegaste forma for å bli kortvaksen, og dei som høyrer til denne gruppa er friske. Barn med familiær årsak har typisk korte foreldre, dei ligg lågare på vekstkurvene, men har normal tilvekst. Her er det også forskjellar mellom befolkningsgrupper.  

Sein modning  

I denne gruppa er også barna friske. Dei er kortvaksne i barnealderen, men kjem seint i puberteten (sein modning). Barn med forseinka vekst og pubertet har gjerne andre i familien med same tilstand. Det er vanlegast hos gutar, og barna får ei heilt normal slutthøgde når dei er utvaksne.  

Medisinske årsaker til forseinka utvikling av veksten  

Ei rekkje medisinske årsaker kan føre til at ein blir kortvaksen eller har forseinka utvikling av veksten. 

Sjeldne medfødde beinsjukdomar (skjelettdysplasiar)  

Sjeldne medfødde beinsjukdomar omfattar ei stor og samansett gruppe arvelege tilstandar som først og fremst påverkar bein og brusk. Varierande grad av feilstillingar i skjelettet og å bli kortvaksen er mest vanleg.  

TRS kompetansesenter for sjeldne diagnosar ved Sunnaas sjukehus (sunnaas.no), har landsdekkjande kompetansesenteransvar for sjeldne medfødde beinsjukdomar (med og utan kortvaksenheit). Senteret gjev råd og rettleiing til fagpersonar, personar med skjelettdysplasiar og deira pårørande.  

Hormonelle årsaker

Hormonelle årsaker til å bli kortvaksen kan til dømes vere mangel på veksthormon, stoffskiftehormonet tyroksin eller kjønnshormon.  

Låg fødselsvekt  

Barn som er fødde små for alderen, og som ikkje viser innhentingsvekst innan fire års alder. Dei vanlegaste årsakene er underernæring og psykososiale forhold.  

Kroniske sjukdomar  

Kroniske sjukdomar som til dømes hjartesvikt, lungesjukdomar, nyresjukdom og mage- og tarmsjukdomar (som cøliaki eller inflammatorisk tarmsjukdom).  

Syndrom 

Syndrom som kan vere årsak til å bli kortvaksen er til dømes 

• Noonans syndrom 
• Prader-Willis syndrom 
• Turners syndrom 
• Williams syndrom 
• Aarskogs syndrom  

Utgreiing for om ein er kortvaksen 

Det er tre spørsmål som må svarast på før ein tilvisast til vidare utgreiing:  

1. Kor kort er barnet?  
2. Er vekstfarta til barnet redusert?  
3. Kva er den forventa (predikerte) vaksenhøgda til barnet? 

Om ein har mistanke om ein medisinsk årsak til manglande vekst, bør barnet tilvisast barnelege. 

Desse barna skal utgreiast: 

• Barn med høgd under nedste kurven på høgdeskjemaet (under 3-percentilen). 
• Barn som veks for sakte og kor vekstkurva flatar ut.  
• Personar med forventa slutthøgde lik eller under 155 cm for kvinner og lik eller under 168 cm for menn.

Behandling

Behandlinga vil variere avhengig av årsak og diagnose, og må tilpassast individuelt til den enkelte sine symptom og funksjon.

Dei fleste med sjeldne medfødde beinsjukdomar vil ha behov for tverrfagleg oppfølging frå spesialisthelsetenesta og kommunen.